ديابت مليتوس شامل گروهي از بيماری هاست كه در آنها ، غلظت گلوكز خون در اثر نقصان در ترشح انسولين ، عمل انسولين يا هر دو افزايش مي يابد . انسولین برای استفاده و ذخیره كربوهيدرات ، پروتئين و چربي نيز ضروری می باشد .
استفاده از تغذیه درمانی پزشکی به منظور پیشگیری و درمان دیابت دارای تاثیر بالقوه بسیار قوی در کاهش هزینه های درمانی دیابت ملیتوس دارد .
دیابت بيماري پيشرونده است ، در اكثر موارد قبل از آنكه تشخيص داده شود به مدت زيادی وجود داشته است . در مبتلایان افزایش قند خون به تدريج پيشرفت مي كند و اغلب آنقدر شديد نيست كه در اوايل بيماری ، خود بيمار متوجه آن گردد .
فاکتورهای خطر
فاكتورهاي خطر ديابت نوع ۲ عبارتند از : عوامل وراثتي و محيطي ، از جمله سابقه ي فاميلي ديابت، افزایش سن، چاقي، بویژه چاقي شكمي، عدم تحرك فيزيكي، و نژاد يا قوميت می باشد. زمان طولانی ابتلا به چاقی یک فاکتور خطر عمده برای ابتلای به دیابت نوع ۲ بوده وحتی یک کاهش وزن جزئی می تواند منجربه تغییر گلوکز خون و نزدیک شدن آن به سطح نرمال گردد.
افزایش قند خون ابتدا به صورت سطح گلوکز خون بالای پس از صرف غذا خود را نشان می دهد که بدنبال آن سطح گلوکز خون ناشتا نیز افزایش می یابد . بنابراین رسیدن به سطح طبیعی گلوکز خون از جمله اهداف بسیارمهم درکنترل دیابت نوع ۲ می باشد.
افراد در معرض خطر بیماری
غربالگری در مورد افراد زير ۴۵ سال که نمایه توده بدنی (BMI) يشتر از kg/m2 25 دارند و يک فاکتور خطر ديگر مثل موارد زير را دارند بايد انجام شود :
– افراد غير فعال داراي سابقه خانوادگي ديابت در افراد درجه اول
– اعضاي نژادهای پرخطر
– خانم‌هايي که نوزاد با وزن بيشتر از ۹ پوند به دنيا آورده اند يا سابقه GDM دارند.
– افراد مبتلا به پرفشاري خون mmHg 90/140 ≥
– افراد داراي HDL کمتر از mg/dl 35 و TG بيشتر از mg/dl 250- افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلي کيستيک (PCOS) – افراد با سابقه IGT يا IFG وهموگلوبین A1C بیش از ۵٫۷% -چاقی شدید – افراد مبتلا به شرايط مرتبط با مقاومت انسولين مثل PCOS يا آکانتور نيگریکانز (پيگمان‌اي قهوه‌اي خاکستري روي پوست) – افراد با سابقه بيماري عروقي
پایش منظم برای بالغین ،کودکان وجوانانی که درمعرض خطر می باشند توصیه می گردد.دراین موارد سن شروع غربالگری ۱۰ سال ویا شروع بلوغ درنظرگرفته می شود وتکرارهر ۳ یال یکبارتوصیه می گردد.
** جوانانی که مبتلا به اضافه وزن می باشند یعنی BMI بالای صدک ۸۵ برای سن وجنس داشته ، وزن برای قد آنها درصدک بالای ۸۵ قرارمی گیرد ویا ۱۲۰% وزن ایده آل رادارند درصورت داشتن ۲ مورد از فاکتورهای خطر (سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۲ ، قرارگیری درنژادهای پرخطر ونشانه های از مقاومت انسولینی نظیر آکانتوزیس نیگریکانز،پرفشاری خون، اختلالات چربی خون، سندرم تخمدان پلی کیستیک،وزن کم هنگام تولد،سابقه دیابت بارداری مادر) باید غربالگری درمورد آنها صورت گیرد.
تشخیص
*تستهای مورداستفاده شامل هموگلوبین A1C ،قند خون ناشتا و ۲ ساعت بعد از غذا می باشد.
*مراقبتها
تغییرات سبک زندگی و انتخابهای صحیح و سالم غذایی بهمراه فعالیت فیزیکی دارای یک نقش بسیار مهمی درپیشگیری ودرمان دیابت می باشد. فعاليت فيزيکي در حدود ۱۵۰ دقیقه درهفته و کاهش وزن متوسط در حدود ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن بهمراه مشاوره وحمایت مداوم منجربه کاهش ۵۸% دیابت نوع ۲ می شود.
غلات کامل و فیبرها با کاهش خطردیابت همراه می باشند. افزایش مصرف مواد غذایی حاوی غلا ت کامل منجربه بهبود حساسیت انسولینی به صورت مستقل از کاهش وزن می گردند وافزایش دریافت فیبرنیز با بهبود حساسیت انسولینی وترشح کافی انسولین برای غلبه بر مقاومت انسولینی همراه می باشد.
درمبتلایان به دیابت نوع ۱ ویا ۲ که انسولین تزریق می نمایند باید انسولین با میزان کربوهیدرات تطبیق داده شود که روشهای مختلفی برای این امر وجود دارد: از جمله شمارش کربوهیدراتی (هر ۱۵ گرم کربوهیدرات بدون درنظرگرفتن نوع کربوهیدرات یک سهم درنظرگرفته می شود ودران روش تست قند خون قبل وبعداز مصرف غذابرای تطابق امری مهم می باشد) ولیست جانشینی: غذاهایی که دریک گروه قرارمی گیرند از نظر مقدار مواد مغذی موجود تقریبا مشابه درنظرگرفته می شود.
فیبر
میزان فیبرتوصیه شده برای افراددیابتیک مشابه افرادی وجمعیت عادی می باشد. صرف ۴۴-۵۰ گرم فیبر درروز منجربه بهبود سطح گلوکز خون می گردداین درحالی است که دریافت های عادی فیبر کمتر از ۲۴ گرم درروز تاثیرمفیدی نشان نداده است. مصرف موادغذایی حاوی ۲۵ -۳۰ گرم فیبرباتاکیدبرمصرف فیبر محلول (۷-۱۳ گرم درروز) قسمت مهمی اررژیم های غذایی محافظت کننده سیستم قلب وعروقی است.
مواد قندی
درصورت مصرف مواد قندی این قند باید جایگزینی منابع کربوهیدراتی دیگرشده واگربدون جایگزینی به رژیم اضافه گردد تدابیر لازم درارتباط با انسولین وداروهای کاهنده خون باید اندیشیده شود. لازم است همواره از مصرف انرژی اضافی پرهیز شود.
قند میوه
فروكتوز همانند ساير كربوهيدرات ها kcal/g 4 انرژي دارد، و اگرچه (نسبت به گلوكز، سوكرز و ساير نشاسته ها) انديس گليسميك پائيني دارد، مقادير زيادي فروكتوز (E 20-15 %) تأثير منفي بر ليپيدهاي پلاسما دارد. با اين حال هيچ دليلي وجود ندارد كه به افراد ديابتي پيشنهاد كنيم از فروكتوز طبيعي موجود در ميوه ها، سبزي ها و مواد غذائي شيرين شده با فروكتوز در حد متعادل اجتناب نمايند.
قندهای مصنوعی
ساخارين، آسپارتام، آسه سولفام k ، و سوكرز، شيرين كننده هاي بدون كالري مجاز هستند. که FDA برای آنها مقداردریافت قابل قبول (ADI )مشخص نموده است که حداکثر مقادیری از این شیرین کننده ها می باشد که فرد می تواند آنرا مصرف نماید.ميزان قابل قبول (ADI) روزانه ي آسپارتام mg/kg 50 و ميزان واقعي مصرفي آن توسط ديابتيك هاي نوع ۲ mg/kg BW 4-2 در روز مي باشد. درسال ۲۰۰۸ ، FDA شیرین کننده مشتق شده از Stevia به نام Rebaudioside A را Safe اعلام نموده و اجازه عرضه این ماده رااعلام کرد،مصرف تمام شیرین کننده های غیرمغذی تایید شده توسط FDA درصورت استفاده درمقادیر اعلام شده توسط همه افراد همچنین زنان باردار مجاز می باشد. بدلیل ارائه تعدادی شیرین کنند های طبیعی در فروشگاهها این هشدارلازم می باشد که تعدادی ازاین مواد حاوی کربوهیدرات وانرژی بوده و این مورددرارتباط با مواد غذایی که با آنها شیرین می شوند باید مدنظرواقع گردد.
مکمل روغن ماهی و امگا ۳
غذاهاي حاوي اسيدهاي چرب امگا -۳ مفيد هستند و مصرف ماهی به میزان ۳-۲ بار در هفته توصيه مي گردد.درافراد دیابتیک ، مکمل اسيدهاي چرب امگا-۳ و روغن ماهی اگر چه در كاهش هيپرتري گليسريدمي مفيد است ممکن است باعث افزايش LDL-C گردند، درصورت استفاده از مكمل اسيدهاي چرب امگا-۳، بايستي LDL-C را كنترل نمود.
مکمل ها
هيچ گونه شواهد ثابت شده اي از منافع مكمل ياري با ويتامين يا مواد معدني در بيماراني كه كمبودهاي معيني ندارند موجود نيست. بيماران ديابتي كه بيشتر در معرض كمبود بوده و ممكن است تجويز مكمل در آنها مفيد باشد عبارتند از: بيماراني كه رژيم خيلي كم كالري دريافت مي كنند، گياهخواران مطلق، بيماران سالمند، زنان حامله يا شيرده
ازآنجا که دیابت با افزایش استرس اکسیداتیو همرا است توجه زیادی به آنتی اکسیدانها شده است. مطالعات نه تنها هیچ اثر مثبتی از مکملیاری با آنتی اکسیدانها گزارش ننموده اند بلکه، دلایلی مبنی برمضربودن مکمل ویتامین E،کاروتن وسایر آنتی اکسیدانها گزارش نموده اند. **بنابراین بدلیل کمبود اطلاعات مکملیاری با ویتامین E،C وکاروتن دردیابتی ها توصیه نمی گردد.
ورزش
ورزش بايستي قسمت تكميل طرح درماني بيماران ديابتي باشد. ورزش براي تمام بيماران ديابتي كمك مي كند حساسيت به انسولين خود را بالا ببرند، ريسك فاكتورهاي قلبي عروقي را كاهش دهند، وزنشان را كنترل كنند، و از نظر سلامتي رواني احساس بهتري داشته باشند. برنامه ي ورزشي بسته به علاقه، سن، بهداشت عمومي و سطح سلامت جسمي افراد متفاوت است. تطابق انسولینی ودریافت کربوهیدرات کافی درحین ورزش بویژه برای دیابتی ها حائز اهمیت می باشد.
انجام ورزش بايستي شامل نرمش هاي لازم جهت گرم كردن بدن و سرد گردن بدن باشد. بيشتر بيماران حداقل قادر به برنامه ورزش پياده روي سالم مي باشند. ADA توصيه مي‌کند که براي بهبود کنترل گلايسميک و کاهش خطر بيماري قلبي عروقي، حداقل ۱۵۰ دقيقه در هفته ورزش هوازي با شدت متوسط (۵۰ % تا ۷۰ % ماکزيمم ضربان قلب) يا حداقل ۹۰ دقيقه در هفته ورزش هوازي شديد ۷۰ % < ماکزيمم ضربان قلب) انجام شود و همچنين اين فعاليت ورزشي بايد در حداقل ۳ روز هفته انجام شود و بيشتر از ۲ روز بين دو دفعه ورزش فاصله ايجاد نشود.
اجزاي مهم درمان پزشکی تغذيه ای ديابت نوع ۲:
الف- آموزش غذاهاي كربوهيدراتي ( ميوه ها ، غلات، سبزي هاي نشاسته اي، شير، شيريني ها) ، اندازه ي متوسط سهم ها، ميزان واحدهاي غذائي در هر وعده ي غذائي ( و ميان وعده ها در صورت نياز)،
ب- چگونگي محدوديت چربي ها علي الخصوص چربي هاي اشباع دريافتي.
ج- تشويق به فعاليت فيزيكي.
د- استفاده از كنترل گلوكز خون براي تعديل غذا و الگوهاي غذائي
و- دارو درماني
